ભારતમાં વહેલી તકે ટ્રાન્ઝેક્શનની રીત બદલાવા જઈ રહી છે. તમને રૂ. નો વિકલ્પ મળી રહ્યો છે. અને એ પણ રિઝર્વ બેંક દ્વારા જારી કરવામાં આવશે, પરંતુ તે છપાયેલી નોટથી સંપૂર્ણપણે અલગ હશે. બિટકોઇન, ઇથર જેવી ખાનગી ક્રિપ્ટોકરન્સીના વિકલ્પ તરીકે માત્ર રિઝર્વ બેંક જ નહીં પરંતુ વિશ્વભરની કેન્દ્રીય બેંકો Digital Currency પર કામ કરી રહી છે.
ગયા અઠવાડિયે, આરબીઆઈના ડેપ્યુટી ગવર્નર ટી રબી શંકરે વિધિ સેન્ટર ફોર લીગલ પોલિસીના વેબિનારમાં જણાવ્યું હતું કે ભારતને પણ Digital Currencyની જરૂર છે. આ તમને ખાનગી વર્ચ્યુઅલ કરન્સી એટલે કે બિટકોઇન જેવી ક્રિપ્ટોકરન્સીમાં રોકાણ કરવાથી થતા નુકસાનથી બચાવશે. સાથે જ તેમણે એમ પણ કહ્યું કે રિઝર્વ બેંક તેના પર કામ કરી રહી છે.
ચાલો જાણીએ કે આ ડિજિટલ રૂપિયા ચલણી નોટોથી કેટલા અલગ હશે? શું હું તેમાં બિટકોઇનની જેમ રોકાણ કરી શકું? બેંકોની ભૂમિકા શું હશે? આ ડિજિટલ રૂપિયો આપણે જે ડિજિટલ પેમેન્ટ કરી રહ્યા છીએ તેનાથી કેવી રીતે અલગ હશે?
સેન્ટ્રલ બેંક ડિજિટલ કરન્સી (CBDC) શું છે?
તે રોકડનું ઇલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપ છે. જેમ તમે રોકડ વ્યવહારો કરો છો, તેમ તમે Digital Currency વ્યવહારો પણ કરી શકશો. CBDC કેટલેક અંશે ક્રિપ્ટોકરન્સી (જેમ કે બિટકોઇન અથવા ઇથર) ની જેમ કામ કરે છે. આ સાથે, કોઈપણ મધ્યસ્થી અથવા બેંક વિના વ્યવહાર કરવામાં આવે છે. તમને રિઝર્વ બેંક તરફથી Digital Currency મળશે અને તે તમે જેને ચૂકવશો અથવા ટ્રાન્સફર કરશો તે સુધી પહોંચશે. ન તો કોઈ વોલેટમાં જશે અને ન તો બેંક ખાતામાં. બરાબર રોકડની જેમ કામ કરશે, પણ ડિજિટલ હશે.
આ ડિજિટલ રૂપિયા ડિજિટલ પેમેન્ટથી કેવી રીતે અલગ છે?
ખૂબ જ અલગ છે. તમે વિચારતા હશો કે ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન બેંક ટ્રાન્સફર, ડિજિટલ વોલેટ અથવા કાર્ડ પેમેન્ટ દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યા છે, તો પછી Digital Currency કેવી રીતે અલગ બન્યું? તે સમજવું અગત્યનું છે કે મોટાભાગના ડિજિટલ પેમેન્ટ ચેકની જેમ કામ કરે છે. તમે બેંકને સૂચના આપો. તે તમારા ખાતામાં જમા થયેલી રકમમાંથી ‘વાસ્તવિક’ રૂપિયાની ચુકવણી અથવા વ્યવહાર કરે છે. ઘણી સંસ્થાઓ, લોકો દરેક ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનમાં સામેલ છે, જે આ પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરે છે.
ઉદાહરણ તરીકે, જો તમે ક્રેડિટ કાર્ડથી ચુકવણી કરી હોય, તો શું અન્ય વ્યક્તિને તે તરત જ મળી? ના. ડિજિટલ પેમેન્ટ ફ્રન્ટ-એન્ડના ખાતામાં પહોંચવામાં એક મિનિટથી 48 કલાકનો સમય લે છે. એટલે કે, ચુકવણી ત્વરિત નથી, તેની એક પ્રક્રિયા છે. જ્યારે તમે Digital Currency અથવા ડિજિટલ રૂપિયા વિશે વાત કરો છો, ત્યારે તમે ચૂકવણી કરી અને અન્ય વ્યક્તિને તે મળી. તે તેની યોગ્યતા છે. અત્યારે જે ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન થઈ રહ્યું છે તે બેંકના ખાતામાં જમા નાણાંનું ટ્રાન્સફર છે. પરંતુ સીબીડીસી ચલણી નોટો બદલવા જઈ રહી છે.
આ ડિજિટલ રૂપિયો બિટકોઇન જેવી ક્રિપ્ટોકરન્સીથી કેવી રીતે અલગ હશે?
Digital Currencyનો ખ્યાલ નવો નથી. તે બિટકોઇન જેવી ક્રિપ્ટોકરન્સીમાંથી આવે છે, જે 2009 માં લોન્ચ કરવામાં આવી હતી. આ પછી, Ether, Dogecoin થી પચાસ ક્રિપ્ટોકરન્સી શરૂ કરવામાં આવી છે. વર્ષોથી, તે એક નવા સંપત્તિ વર્ગ તરીકે વિકસિત થયો છે જેમાં લોકો રોકાણ કરી રહ્યા છે.
ખાનગી ક્રિપ્ટોકરન્સી ખાનગી લોકો અથવા કંપનીઓ દ્વારા જારી કરવામાં આવે છે. તે તેની દેખરેખ રાખતી નથી. લોકો ગુપ્ત રીતે વ્યવહાર કરી રહ્યા છે, જેના કારણે આતંકવાદી ઘટનાઓ અને ગેરકાયદે પ્રવૃત્તિઓમાં ક્રિપ્ટોકરન્સીનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. તેમને કોઈ પણ કેન્દ્રીય બેંક દ્વારા ટેકો નથી. આ ચલણ મર્યાદિત છે, જેના કારણે તેની કિંમત પુરવઠા અને માંગ પ્રમાણે બદલાય છે. એક બિટકોઇનની કિંમત પોતે 50%સુધી ઘટી છે.
પરંતુ જ્યારે તમે પ્રસ્તાવિત ડિજિટલ રૂપિયાની વાત કરો છો, ત્યારે તેને સમગ્ર વિશ્વમાં કેન્દ્રીય બેંક એટલે કે ભારતીય રિઝર્વ બેંક દ્વારા લોન્ચ કરવામાં આવી રહી છે. ત્યાં ન તો જથ્થાની મર્યાદા છે અને ન તો નાણાકીય સ્થિરતાનો મુદ્દો છે. એક રૂપિયાનો સિક્કો અને ડિજિટલ રૂપિયા સમાન તાકાત ધરાવે છે. પરંતુ ડિજિટલ રૂપિયાનું મોનીટરીંગ કરવામાં આવશે અને કોની પાસે કેટલા પૈસા છે, તે રિઝર્વ બેંકને ખબર પડશે.
જો કે, ભારતના સૌથી મોટા ક્રિપ્ટોકરન્સી એક્સચેન્જોમાંના એક વજીરએક્સમાં AVP- માર્કેટિંગ, પરિન લાથિયા કહે છે કે RBI દ્વારા Digital Currency શરૂ કરવાથી બિટકોઇન અથવા ક્રિપ્ટોકરન્સીને અસર થશે નહીં. ક્રિપ્ટોકરન્સી એક પ્રકારની સંપત્તિ બની ગઈ છે, જેનું વિશ્વભરમાં વેપાર ચાલુ રહેશે. ભારત આમાં પાછળ રહી શકે તેમ નથી.
શું અત્યાર સુધી કોઈ દેશે Digital Currency શરૂ કર્યું છે?
હા. છ વર્ષના સંશોધન પછી, પીપલ્સ બેન્ક ઓફ ચાઇનાએ એપ્રિલ 2020 માં બે પાયલોટ પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યા. લોટરી પદ્ધતિ દ્વારા ઇ-યુઆન્સનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું હતું. જૂન 2021 સુધીમાં, 24 મિલિયન લોકો અને કંપનીઓએ ઇ-સીએનવાય અથવા ડિજિટલ યુઆન વોલેટ બનાવ્યા હતા.
ચીનમાં, યુટિલિટી બિલ, રેસ્ટોરાં અને પરિવહનમાં 3450 મિલિયન ડિજિટલ યુઆન (40 હજાર કરોડ રૂપિયા) ની લેવડદેવડ કરવામાં આવી છે. બ્લૂમબર્ગનો એક રિપોર્ટ કહે છે કે ચીની અર્થતંત્રમાં ડિજિટલ યુઆનનો હિસ્સો 2025 સુધીમાં વધીને 9% થઈ જશે. જો સફળ થાય તો, ચીન કેન્દ્રીય બેંક Digital Currency શરૂ કરનાર વિશ્વનો પ્રથમ દેશ બનશે.
જાન્યુઆરી 2021 માં, બેન્ક ઓફ ઇન્ટરનેશનલ સેટલમેન્ટ્સે અહેવાલ આપ્યો કે વિશ્વભરની 86% કેન્દ્રીય બેંકો Digital Currency પર કામ કરી રહી છે. બહામાસ જેવા નાના દેશોએ તાજેતરમાં CBDC તરીકે રેતીના ડોલર પણ લોન્ચ કર્યા છે.
ભારતને આગામી દિવસોમાં મળી શકે છે Warm Vaccine, આ Vaccine વિશે વધુ જાણો….
કેનેડા, જાપાન, સ્વીડન, સ્વિટ્ઝરલેન્ડ, યુકે અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ, તેમજ યુરોપિયન યુનિયન, બેંક ઓફ ઇન્ટરનેશનલ સેટલમેન્ટ્સ સાથે Digital Currency પર કામ કરી રહ્યા છે. આ સાથે, Digital Currency વ્યવહારો ટૂંક સમયમાં વાસ્તવિકતા બનશે.
Digital Currencyમાં વિશ્વભરની કેન્દ્રીય બેંકોને રસ શા માટે જાગ્યો ?
Digital Currencyના ચાર મોટા ફાયદા છે…..
કાર્યક્ષમતા:
તે ઓછી ખર્ચાળ છે. વ્યવહારો પણ ઝડપથી થઈ શકે છે. તેની સરખામણીમાં, ચલણી નોટોના પ્રિન્ટિંગ ખર્ચ, ટ્રાન્ઝેક્શન ખર્ચ પણ વધારે છે.
નાણાકીય સમાવેશ:
Digital Currency માટે વ્યક્તિને બેંક ખાતાની જરૂર નથી. તે ઓફલાઇન પણ હોઈ શકે છે.
ભ્રષ્ટાચાર નિવારણ:
સરકાર Digital Currency પર નજર રાખશે. ડિજિટલ રૂપિયાનું ટ્રેકિંગ શક્ય બનશે, જે રોકડથી શક્ય નથી.
નાણાકીય નીતિ :
ડિજિટલ રૂપિયો કેટલો અને ક્યારે આપવો તે રિઝર્વ બેંકના હાથમાં રહેશે. બજારમાં નાણાંની વધુ અથવા અછતનું સંચાલન કરી શકાય છે.
RBI દ્વારા ભારતમાં Digital Currency પર શું કામ કરવામાં આવે છે?
ભારતમાં બે-ત્રણ વર્ષથી Digital Currencyની વાત કરવામાં આવી રહી છે. પરંતુ રિઝર્વ બેંકે ન તો કોઈ સંશોધન પ્રકાશિત કર્યું છે અને ન તો કોઈ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો છે. રિઝર્વ બેન્ક ઓફ ઇન્ડિયાનું ડિજિટલ પેમેન્ટ વેબપેજ જણાવે છે કે સીબીડીસીના વિકલ્પોની તપાસ ચાલી રહી છે.
સમસ્યા એ પણ છે કે કોઈ પણ દેશમાં મોટા પાયે Digital Currency જારી કરવામાં આવ્યું નથી. ચીનમાં પાયલટ પ્રોજેક્ટ ચાલી રહ્યા છે. આ કારણે, સામે કોઈ મોડેલ નથી, જે જોઈ શકાય અને તેના પર કામ કરી શકાય અને અપનાવી શકાય. ચીને ડિજિટલ યુઆનને પેટન્ટ કરવાના પ્રયાસો વધારી દીધા છે.
રિઝર્વ બેંકના ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે થોડા દિવસો પહેલા કહ્યું હતું કે અમે Digital Currency પર કામ કરી રહ્યા છીએ, પરંતુ ટેકનોલોજીકલ નવીનીકરણને લગતા પડકારો છે. નાણાકીય સ્થિરતા પર પણ ધ્યાન આપવું પડશે.
તાજેતરમાં 2021 ક્રિપ્ટોકરન્સી અને સત્તાવાર ડિજિટલ કરન્સી બિલનું નિયમન બહાર પાડવામાં આવ્યું છે. ભારતના ડિજિટલ રૂપિયા તરફ આ એક મોટું પગલું કહેવાય છે. પરંતુ આ બિલ માત્ર કાનૂની માળખું જણાવે છે. ડિઝાઇન આયોજન અને અમલીકરણ પ્રક્રિયા આમાં સ્પષ્ટ નથી.
