ફાર્મા ઇન્ડસ્ટ્રીઝમાં(Pharma Industries) ખાવાની દવાઓ શેલ અથવા કવરમાં બંધ કરવા માટે ઘણી ટેક્નિકનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ શેલ અથવા કવરને જ કેપ્સ્યુલ (Capsule) કહેવાય છે. જે પદ્ધતિથી દવાઓને કેપ્સ્યુલમાં બનાવવામાં આવે છે તેને એન્કેપ્સ્યુલેશન કહેવામાં આવે છે. આ Capsule ખાવાવાળી દવાઓ માટે છે. Capsule દવાને એવી રીતે ખાવા યોગ્ય બનાવે છે જે તેને ગળી જવામાં સરળ બનાવે છે.
કેપ્સ્યુલ્સ સખત અથવા નરમ બંને હોઈ શકે છે.
સામાન્ય રીતે મોટાભાગની કેપ્સ્યુલ જિલેટીનથી બનેલી હોય છે. જિલેટીનમાંથી Capsule બનાવવામાં આવે છે કારણ કે જિલેટીન એક મુખ્ય ઘટક અથવા દવાઓનો ભાગ છે. જિલેટીન ખાદ્ય ઉત્પાદનોમાં પણ જોવા મળે છે. જિલેટીન ગાય અને ડુક્કરની ચામડી અને હાડકાં ઉકાળીને બનાવવામાં આવે છે.
તેનો ઉપયોગ જિલેટીન કેપ્સ્યુલ બનાવવા માટે થાય છે. આવા કેપ્સ્યુલ હાર્ડ શેલ માટે બનાવવામાં આવે છે. બીજી બાજુ નરમ શેલની Capsule માટે તેલ અને પ્રવાહીનો ઉપયોગ થાય છે. જિલેટીન આધારિત દવાઓ બજારમાં વિપુલ પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ છે કારણ કે આવા Capsule સસ્તા છે અને દવાઓના ભાવ વાજબી રાખવામાં મદદ કરે છે.
જિલેટીન Capsule
અમેરિકન સંગઠન એફડીએ અનુસાર, ખોરાકમાં જિલેટીન લેવાનું સલામત છે. જો કે, જિલેટીનની માત્રા અંગે કોઈ નિયમ નથી જે લઈ શકાય. જિલેટીનથી બનેલા Capsule ની કેટલીક આડઅસરો પણ નોંધવામાં આવી છે. આ પાચનમાં વિક્ષેપ પેદા કરી શકે છે અને પેટની તકલીફ પણ કરી શકે છે.
તે પણ હકીકત છે કે જિલેટીન આધારિત Capsule નો વધુ પડતો ઉપયોગ કિડની અને લીવરને નુકસાન પહોંચાડે છે. આવું થાય છે કારણ કે જિલેટીનનું પ્રોટીન શરીર દ્વારા યોગ્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતું નથી. જિલેટીનનું પ્રોટીન સંપૂર્ણ સ્વરૂપમાં છે, જે પાચન કરવું મુશ્કેલ છે.
કેપ્સ્યુલ ઝડપથી ઓગળી જાય છે
જિલેટીન કેપ્સ્યુલ ખાધા પછી તરત જ પેટમાં ઓગળી જાય છે. તેમાં વપરાતી દવાઓ સાથે કેપ્સ્યુલ શરીરમાં કામ કરવાનું શરૂ કરે છે. જિલેટીન પ્રાણીઓની ચામડી અને હાડકાંમાંથી બનાવવામાં આવતું હોવાથી ફાર્મા ઉદ્યોગમાં શાકાહારી કેપ્સ્યુલ પણ લોકપ્રિય છે. આવા કેપ્સ્યુલ સેલ્યુલોઝથી બનેલા છે જિલેટીનથી નહીં.
ચોથી ટેસ્ટમાં ઇંગ્લેન્ડ વિરુદ્ધ જીત બાદ Kohli એ બનાવ્યો રેકોર્ડ, કેપ્ટનશીપની બતાવી શક્તિ
આ સેલ્યુલોઝ દેવદારના રસમાંથી બનાવવામાં આવે છે. આમાં કોઈ પ્રાણીના ભાગોનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી. જોકે શાકાહારી કેપ્સ્યુલ ખૂબ મોંઘા છે છતાં તેની માંગ ઝડપથી વધી રહી છે. તેનું કારણ એ છે કે શાકાહારી કેપ્સ્યુલથી કોઈની ધાર્મિક લાગણી દુભાય નહીં.
શાકાહારી Capsule
શાકાહારી કેપ્સ્યુલમાં બે ઘટકો હોય છે – શુદ્ધ પાણી અને હાઇડ્રોક્સીપ્રોપીલમેથિલસેલ્યુલોઝ અથવા HPMC. આ બંને તત્વો સંપૂર્ણપણે કુદરતી છે. જેની શરીર પર કોઈ અસર થતી નથી. શાકાહારી આધારિત કેપ્સ્યુલ પ્રવાહી જેલ અથવા ફાર્માસ્યુટિકલ પાવડરથી ભરેલા છે. તેમાં કોઈ પ્રિઝર્વેટિવ્સ, ખાંડ, સ્ટાર્ચ અથવા અન્ય કોઈપણ ઉમેરાયેલા ઘટકો ઉમેરવામાં આવતા નથી. આ પ્રકારની કેપ્સ્યુલ આપણી પાચન તંત્ર દ્વારા સરળતાથી પચી જાય છે અને તે સામાન્ય રીતે GOM પ્રી હોય છે.
